SŁOWNIK MINISTRANTA
Poniżej dla zaspokojenia waszej ciekawości przedstawiamy kilka ciekawych pojęć opisujących słownictwo, z którym ministrant spotyka się podczas pełnienia swojej służby liturgicznej.
Alba – jest długą, białą szatą, sięgającą do kostek, z długimi rękawami. Taka ukształtowała się we wszystkich obrządkach ze starożytnej tuniki. Nazwa „alba” wywodzi się z jej białego koloru. Alba jest symbolem czystości duszy będącej w stanie łaski uświęcającej, zdobytej przez krew Baranka (Ap 7, 14), której nagrodą będzie uwielbienie w niebie. Od IV wieku alba stała się powszechną szatą całej służby ołtarza.
Ampułki – naczynie liturgiczne w kształcie małych dzbanuszków, w których podaje się wodę i wino do Mszy św.
Błogosławieństwo – życzenie uzyskania specjalnej przychylności Bożej dla jednostki, wspólnoty lub rzeczy przez odpowiednie słowa i towarzyszące im gesty sakralne.
Ceremoniarz – ministrant kierujący wykonywaniem czynności przy sprawowaniu liturgii.
Chleb – początkowo wierni przynosili ze sobą na zgromadzenie eucharystyczne normalne, domowe chleby, często kwaszone, w kształcie pełnego koła lub wieńca. Od VIII w. na zachodzie chrześcijańskim zaczęto konsekrować chleb wyłącznie niekwaszony, naśladując Ostatnią Wieczerzę. Chleb konsekrowany łamano na mniejsze kawałki, stosownie do ilości przystępujących do Komunii Świętej. Od IX wieku, a powszechnie od XIII wieku wypiekano gotowe hostie.
Chrzcielnica – naczynie na wodę chrzcielną, umieszczone w kościele lub specjalnej kaplicy.
Cingulum – jest to gruby sznur z frędzlami na obu końcach, którym przepasuje się albę, gdy jest za szeroka i za długa lub nie przylega odpowiednio do ciała. Cingulum symbolizuje wstrzemięźliwość i panowanie nad pożądliwościami cielesnymi. Jest także znakiem pracy w służbie Bożej. Cingulum miało również symbolizować ręcznik, którym przepasał się Chrystus, gdy obmywał apostołom nogi.
Dalmatyka – jest szatą własną diakona. Wkłada on ją na albę i stułę. Pierwotnie była strojem świeckim. Za jej ojczyznę uchodzi Dalmcja, od której wzięła nazwę. Od IV wieku nosił ją papież i diakoni rzymscy. Strojem liturgicznym diakona dalmatyka stała się w IX wieku. Była to szata długa i szeroka, nie przepasana, o krótkich i szerokich rękawach. Z czasem uległa skróceniu, a dla łatwiejszego jej ubierania przecięto ją z obydwu boków, łącznie z rękawami. Zawsze była koloru białego z czerwonymi, pionowymi pasami, biegnącymi od ramion do dołu, z przodu i z tyłu. Od XIII wieku kolor jej zaczęto dostosowywać do koloru ornatu. Modlitwy kościelne przedstawiają dalmatykę jako szatę radości i symbol nadprzyrodzonej sprawiedliwości.
Dary ofiarne – rzeczy i akta wewnętrzne, które człowiek składa Bogu w czasie Mszy św. Przede wszystkim są to dary chleba i wina, które wyrażają ofiarę człowieka.
Homilia – słowo kapłana skierowane do wiernych na tle usłyszanych czytań biblijnych.
Humerał – wywodzi się ze starożytnej chusty noszonej na ramionach i szyi przez ludzi należących do wyższych warstw społecznych. Częścią szat liturgicznych stał się dopiero w IX wieku we Frankonii. Dzisiaj przedstawia się on jako niewielka chusta ze lnu lub innej tkaniny szlachetnej, naturalnej lub syntetycznej, odpowiadającej powadze i świętości liturgii. Humerał zakłada się, gdy alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło szyi. Symbolika w humerale widziała najpierw chustę, którą Chrystusowi zawiązano oczy, gdy się z niego naigrywano. Symbolika zaś zawarta w modlitwie przeznaczonej do odmawiania przy jego wkładaniu widziała w nim „hełm zbawienia” (Ef 6,17; 1 Tes 5,8), który miał strzec kapłana przed złymi myślami oraz złymi słowami.
Hymn – uroczysta pieśń śpiewana na cześć Boga lub Świętych.
Kielich i patena – należą do najgodniejszych naczyń liturgicznych. W nich bowiem spoczywają postacie eucharystyczne. Przez pierwsze tysiąclecie chrześcijaństwa Komunii Świętej udzielano wszystkim pod dwiema postaciami, dlatego naczynia te były znacznie większe niż obecnie. W różnych okresach kielich przybierał różne charakterystyczne kształty i misterne ozdoby, co związane było z wyjątkową czcią, wynikającą z jego przeznaczenia. Duża początkowo patena służyła do składania na niej chleba przeznaczonego do przeistoczenia i łamania dla rozdawania go wiernym. Z kielichem i pateną łączą się: ampułki, korporał, puryfikaterz oraz palka.
Kolory w liturgii – w różnych obrzędach kulturowych, z reguły nie miały charakteru przypadkowego, lecz miały zazwyczaj określone znaczenie. Podobnie było w liturgii Kościoła, gdzie wprowadzenie różnych kolorów opierało się na ich wymowie symbolicznej, powszechnie znanej i przyjmowanej. Pierwsze ślady reguł liturgicznych odnoszących się do kolorów, pochodzą z IX wieku. W XII wieku w Rzymie ustalił się pewien zestaw kolorów liturgicznych. Na początku XIII wieku zestaw ten opisał papież Innocenty III (+1216 rok). Od tego czasu nie było większych zmian w doborze kolorów liturgicznych. Potwierdził je również mszał św. Piusa V (+1572 rok).
W tradycji kolory miały następujące znaczenie:
1. Kolor biały – symbol światła, czystości, niewinności, radości, świątecznego nastroju.
2. Kolor czerwony – znak krwi, walki, męczeństwa, a także ognistych języków, pod postacią których Duch Św. zstąpił na apostołów
3. Kolor zielony – symbol nadziei, odrodzenia, młodości i sprawiedliwości.
4. Kolor fioletowy – symbol żałoby i pokuty, skruchy, pokory, a ponadto godność (fiolety biskupa, prałata, kanonika).
5. Kolor różowy – kolor radości w okresie pokuty.
W najnowszym, obecnie używanym, mszale Pawła VI czytamy (nr 307,308):
„Rozmaitość kolorów szat liturgicznych ma uzewnętrzniać charakter sprawowanych misteriów wiary, a także ideę rozwoju życia chrześcijańskiego w ciągu roku liturgicznego.
Co do koloru szat liturgicznych należy zachować tradycję, a mianowicie:
1. Koloru białego używa się w Oficjach i Mszach Okresu Wielkanocnego i Narodzenia Pańskiego, w święta i wspomnienia Chrystusa Pana, z wyjątkiem tych, które dotyczą Jego Męki; w święta i wspomnienia Najświętszej Maryi Panny, świętych Aniołów, Świętych, którzy nie byli męczennikami, w uroczystość Wszystkich Świętych (1 listopada) i św. Jana Chrzciciela (24 czerwca), w święta św. Jana Ewangelisty (27 grudnia), Katedry św. Piotra (22 lutego) i Nawrócenia św. Pawła (25 stycznia).
2. Koloru czerwonego używa się w niedzielę Męki Pańskiej, w Wielki Piątek, w niedzielę Zesłania Ducha Świętego, w Mszach ku czci Męki Pańskiej, w główne święta Apostołów i Ewangelistów i dni Świętych Męczenników.
3. Koloru zielonego używa się w Oficjach i Mszach Okresu Zwykłego.
4. Koloru fioletowego używa się w okresie Adwentu i Wielkiego Postu. Można go również stosować w Oficjach i Mszach za zmarłych.
5. Koloru czarnego można używać w Mszy za zmarłych.
6. Koloru różowego można użyć w niedzielę Gaudete (3 Adwentu) i w niedzielę Laetare (4 Wielkiego Postu). Konferencje Episkopatu mogą ustalić i przedstawić Stolicy Apostolskiej inne zasady, które by lepiej odpowiadały potrzebom i duchowi poszczególnych narodów”.
Komża – jest skróconą albą o szerokich rękawach. Najpierw używano jej na chórze, czyli podczas wspólnego odmawiania modlitw kanonicznych, a od XIV wieku także do tych wszystkich funkcji liturgicznych, dla których nie była wyraźnie przypisana. Symbolika komży jest taka sama, co alby, a więc oznacza czystość duszy.
Konfesjonał – miejsce sprawowania Sakramentu Pokuty.
Korporał – Na ołtarzu nakrytym obrusem rozkłada się korporał lniany, o wymiarach 50 x 50 cm. Na nim dopiero stawia się kielich i kładzie patenę.
Ministrant – członek ludu Bożego, który w czasie sprawowania liturgicznych obrzędów spełnia posługę pomocniczą w sposób określony przepisami Kościoła.
Monstrancja – jest naczyniem liturgicznym, służącym do wystawiania Najświętszego Sakramentu w celu adorowania Go i noszenia podczas procesji. Monstrancja pojawiła się w XIV wieku w związku z rozwojem kultu eucharystycznego. W początkach miała ona kształt wieży lub fasady kościelnej, z dodanymi figurkami. Była mała i najczęściej wykonana z drewna. W okresie baroku monstrancja przyjęła większe rozmiary. Kształtem zaś upodobniła się do słońca z rozchodzącymi się promieniami. Najświętszą Hostię przeznaczoną do monstrancji przechowuje się w małej puszce zwanej kustodią. Uchwyt, który przytrzymuje Hostię nazywa się luną lub melchizedekiem.
Odpust parafialny – uroczystość, w której parafia w sposób szczególny czci swego Patrona.
Ołtarz – stół, na którym składa się Najświętszą Ofiarę i przy którym rozdziela się Ciało Pańskie.
Ornat – powstał z wierzchniej szaty rzymskiej, która była rodzajem płaszcza bez rękawów, z jednym tylko małym otworem na głowę. Ornatu używano przy wszystkich czynnościach kapłańskich. Od XIII wieku zaczęto go obcinać z boków, by nie krępował ruchów rąk, aż w XVII wieku pozostały już tylko dwa płaty materiału, z przodu i z tyłu. Równocześnie ornat przyozdabiano coraz bardziej bogatymi haftami. Na plecach kapłana zwykle haftowano znak krzyża, symbol Ofiary krzyżowej Chrystusa i równocześnie symbol ciężaru służby Bożej. Obecnie wraca się do ornatu obszernego, odznaczającego się szlachetną prostotą i estetycznym wyglądem. Ponieważ ornat ubiera się na wszystkie inne szaty dlatego w obrzędach święceń uchodził zawsze za symbol miłości przykrywającej grzechy (1 P 4, 8). Kolor ornatu jest uzależniony od okresu liturgicznego lub Mszy Świętej.
Palka – podwójny czworobok lniany, usztywniony przez włożenie kartonu pomiędzy podwójne płótno. Służy ona nakrywaniu kielicha.
Paschał – świeca symbolizująca Zmartwychwstałego Chrystusa.
Patena – naczynie, na którym składa się w czasie Mszy św. chleb do konsekracji.
Prezbiterium – część kościoła, w której znajduję się ołtarz główny.
Procesja – uroczysty pochód religijny połączony ze śpiewem.
Puryfikaterz – jest ręczniczkiem, którym wyciera się kielich po wypłukaniu go wodą (puryfikacją).
Puszka – należy do naczyń liturgicznych związanych z Eucharystią. Służy do przechowywania komunikantów. W okresie baroku przybrała kształt zamykanego pucharu i w tej formie jest używana do dziś. Na puszkę zakłada się sukienkę, jako znak czci dla Najświętszego Sakramentu. Sukienka ta obowiązuje od 1614 roku, przepisane prze Rytuał Rzymski.
Relikwiarz – ozdobne naczynie, w którym przechowuje się relikwie.
Responsorium – powtarzane wersety psalmu stanowiące odpowiedź człowieka na słowo Boże.
Sanctissimum – łacińska nazwa Najświętszego Sakramentu.
Służba Liturgiczna – zespół ludzi, którzy w czasie sprawowania liturgicznych obrzędów spełniają posługę w sposób określony przez Kościół.
Stuła – jest długą, szeroką wstęgą, lekko rozszerzoną na końcach, uszytą z tej samej tkaniny, co ornat. Biskup i kapłan noszą stułę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie z przodu. Diakon natomiast zakłada stułę na kształt szarfy z lewego ramienia ukośnie do prawego boku i tam ją spina. Stuła wywodzi się z insygniów urzędników państwowych, noszona przez nich w starożytności. Była oznaką ich urzędu i godności. W liturgii stuła również symbolizuje władzę i godność urzędu kapłańskiego. Symbolizuje także godność chrześcijańską, szatę godową wszystkich powołanych do nieśmiertelnego królowania z Panem Bogiem w niebie. Kolor stuły jest uzależniony od charakteru okresu liturgicznego lub Mszy Świętej.
Szaty liturgiczne – W zgromadzeniu liturgicznym rozmaitość szat jest znakiem zewnętrznym różnych funkcji, wynikających z różnych stopni święceń i posług liturgicznych. Ogólne wprowadzenie do mszału tak o tym mówi: „Szatą liturgiczną wspólną dla duchownych i ministrantów wszystkich stopni jest alba, przepasana w biodrach paskiem (cingulum), jeżeli nie jest uszyta w taki sposób, że przylega do ciała nawet bez paska. Jeżeli alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło szyi, przed nałożeniem alby należy włożyć humerał. Albę można zastąpić komżą, ale nie wtedy, gdy się wkłada ornat lub dalmatykę lub gdy zamiast ornatu czy dalmatyki nakłada się samą stułę” (nr 298). Średniowieczna symbolika szukała związków szat liturgicznych z osobą Jezusa Chrystusa, bądź też z Mszą Świętą. Od XI wieku do modlitw odmawianych przy wkładaniu szat liturgicznych weszła symbolika o charakterze moralnym. W szatach tych symbolika widzi cnoty, jakimi odznaczać się mają ci, którzy je noszą.
Świątynia – miejsce, gdzie Bóg jest szczególnie obecny i czczony.
Tabernakulum – miejsce w kościele, w którym przechowuje się Najświętszy Sakrament.
Wino – w starożytności należało do artykułów koniecznych do życia, jak chleb i woda. Chleb i wino z jednej strony symbolizują człowieka, jego pracę i trud wkładany w ich produkcję, a z drugiej strony symbolizują Chrystusa, który zapowiadając ustanowienie Eucharystii, nazwał siebie chlebem żywym (J 6, 48) i winnym szczepem z tkwiącymi w nim licznymi gałązkami (J 15, 1), symbolizującymi zjednoczenie wiernych z Chrystusem i jego udział w Jego Bóstwie.
Woda święcona – woda pobłogosławiona przez kapłana przeznaczona do czynności religijnych.
