Godzina i dzień ukrzyżowania Jezusa Chrystusa
Poniższy materiał przeznaczony jest dla dociekliwych badaczy Biblii, a także dla tych, którzy zetknęli się z pytaniami czy hipotezami związanymi z dniem czy godziną ukrzyżowania Mesjasza. Opracowany on został na podstawie Apendyksu do książki Skarby Świątyni napisanej przez Alfred Palla.
Trzy dni i trzy noce
Ewangelia Jana 19:14
Ewangelia Jana mówi, że dzień śmierci Pana Jezusa był “dniem Przygotowania Paschy” (J.19:14). Na tej podstawie niektórzy twierdzą, że następujący po nim sabat (szabas, szabat) [1] nie był sobotą, lecz czwartkiem, na który rzekomo w tym roku przypadało święto Przaśników, które również nazywano sabatem (szabasem, szabatem) [1]. Skoro tak, to ukrzyżowanie Jezusa zamiast w piątek przypadło na środę. Za dodatkowy argument służy im proroctwo mówiące, że Jezus spędzi “trzy dni i trzy noce w łonie ziemi“, które jeśli przyjąć, że chodziło o 3 doby musiałoby mieć początek przed piątkiem, skoro dobiegło końca w niedzielę rano.
Jezus, gdyby oddał ducha dopiero w piątek, nie mógłby przebywać pełnych trzech dni i trzech nocy w grobie, gdyż piątek od niedzieli dzielą tylko dwie noce. Musiałby pozostać w grobie do poniedziałku, co kłóciłoby się ze sprawozdaniem biblijnym, które mówi, że zmartwychwstał “pierwszego dnia tygodnia“, a więc w niedzielę (Łk.24:1).
Czy jednak zwrot “trzy dni i trzy noce” powinien być rozumiany według naszych dzisiejszych kryteriów, jako trzy doby? Zauważmy, że teksty mówiące o śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa używają wymiennie takich zwrotów jak “w trzy dni” (Mt.26:61), “po trzech dniach” (Mk.8:31), a także “trzeciego dnia” (Mt.16:21; 17:23), co nie sugeruje takiej literalności.
Hebrajczycy stosowali tzw. inkluzywną rachubę liczenia czasu, różniącą się od współczesnej, która jest bardziej dosłowna. Biblijny przykład takiego inkluzywnego liczenia dni znajdziemy w księdze Estery.
Perska królowa Estera (z pochodzenia Żydówka), gdy dowiedziała się od Mardocheusza o planie wyniszczenia Żydów, posłała do niego ze słowami:
“Idź i zbierz wszystkich Żydów, którzy się znajdują w Suzie, i pośćcie za mnie; przez trzy doby nocą i dniem nie jedzcie i nie pijcie; również ja i moje służebnice tak będziemy pościć, a potem udam się do króla, choć to jest wbrew prawu”
(Est.4:16)
Estera miała się udać do króla po trzech dniach i nocach, czyli według naszej rachuby, po trzech dobach (72 godzinach). Czy tak było? Nie. Czytamy: “Trzeciego dnia ubrała się Estera w szaty królowej i stanęła na wewnętrznym dziedzińcu pałacu królewskiego” (Est.5:1). Do tego “trzeciego dnia” upłynęły dopiero dwie noce i niecałe trzy dni, odkąd zapowiedziała: “Przez trzy doby nocą i dniem nie jedzcie i nie pijcie; również ja i moje służebnice tak będziemy pościć, a potem udam się do króla“.
Powyższy przykład ilustruje znany biblistom fakt, że w kulturze judejskiej stosowano inkluzywną rachubę czasu. Zwrot “trzy dni i noce” odnosił się do okresu, który zawierał choćby dwie noce i niepełne trzy dni, tak jak to ma miejsce w przypadku ewangelicznego sprawozdania z ostatnich dni życia Jezusa. [2]
Dzień ukrzyżowania
Czy Jezus był ukrzyżowany w środę czy w piątek? Liczne przykłady inkluzywnego liczenia czasu w Biblii (polskie przekłady nie zawsze pozwalają je dojrzeć) [3] oraz w literaturze rabinicznej, czynią argument oparty na “trzech dniach i trzech nocach” mało przekonywującym. Czy mamy jednak przesłanki, aby wskazać dzień ukrzyżowania z jakąś dozą pewności?
Zacznijmy od tego, co wiemy na pewno, a mianowicie, że Pan zmartwychwstał pierwszego dnia tygodnia (Łk.24:1). Zwróćmy uwagę, że Biblia nazywa niedzielę zmartwychwstania “trzecim” dniem od wydania wyroku śmierci i od ukrzyżowania Jezusa (Łk.24:21). Dwaj uczniowie, z którymi Jezus (nie dając im się od razu poznać) szedł do Emaus w ową niedzielę, powiedzieli:
“Arcykapłani i zwierzchnicy nasi wydali na Niego wyrok śmierci i ukrzyżowali Go. A myśmy się spodziewali, że On odkupi Izraela, lecz po tym wszystkim już dziś trzeci dzień, jak się to stało.”
(Łk.24:20-21)
Skoro owa niedziela była “trzecim” dniem od dnia ukrzyżowania, to drugim dniem była sobota, zaś piątek musiał być pierwszym. Uczniowie nawiązując do dnia ukrzyżowania, stwierdzili, że piątek był dniem, w którym “się to stało“. Powyższy tekst jest niezwykle ważny, gdyż potwierdza słuszność rozumowania, że Jezus został ukrzyżowany w piątek, odpoczął w sabat (szabas, szabat) [1] (w grobie) i zmartwychwstał w niedzielę. Wczesny niedzielny poranek był trzecim dniem, zgodnie ze stosowaną przez Hebrajczyków inkluzywną rachubą liczenia czasu.
Jak rozumieć wyżej wzmiankowany tekst z Ewangelii Jana, który mówi o dniu śmierci Chrystusa: “A był to dzień Przygotowania Paschy, około szóstej godziny; i rzekł do Żydów: Oto król wasz!” (J.19:14). Inaczej mówiąc, czyżby następny dzień był Paschą?
Ewangelie zgodnie twierdzą, że Jezus spożył z uczniami wieczerzę paschalną w noc poprzedzającą ukrzyżowanie, a więc w czwartek wieczorem (J.13:2; Mt.26:17). Apostoł Jan mówi jednak, że oficjalne uroczystości paschalne rozpoczęły się dopiero w piątek (J.18:28; 19:14.31).
Jezus mógł spożyć wieczerzę paschalną dzień wcześniej, dlatego że w piątek po południu, zgodnie ze starotestamentową typologią, On sam miał stać się barankiem wielkanocnym (1Kor.5:7). [4]
Jezus powiedział uczniom: “Wiecie, że za dwa dni będzie Pascha i Syn Człowieczy będzie wydany na ukrzyżowanie” (Mt.26:2).
Znając proroctwa i starotestamentową typologię, Jezus wiedział, że jako Mesjasz umrze 14 Nisan, dlatego spożył ją dzień wcześniej. Apostoł Jan napisał: “Przed świętem Paschy, Jezus, wiedząc, iż nadeszła godzina jego odejścia z tego świata do Ojca, umiłowawszy swoich, którzy byli na świecie, umiłował ich aż do końca” (J.13:1).
Ewangelie nie mówią, czy Jezus spożył baranka, czy tylko sok winny z chlebem. Jezus był Barankiem Bożym, literalny baranek nie był nawet konieczny w czasie ostatniej wieczerzy, gdyż typologia tego święta wypełniała się w rzeczywistości, którą był Mesjasz. Jezus ustanawiał wówczas nową Paschę, która miała upamiętniać Jego śmierć.
Obecnie nie sposób dociec, na który dzień tygodnia przypadał w czasach Jezusa dzień Paschy, a więc 14 Nisan. [5]
Spróbujmy jednak odtworzyć chronologię ostatnich wydarzeń w życiu Jezusa na podstawie tego, co już wiemy oraz kolejnych tekstów biblijnych.
Jezus powstał z martwych trzeciego dnia. Tym trzecim dniem była niedziela, co potwierdza, że Jezus zmarł na krzyżu w piątek. Pascha w roku ukrzyżowania Jezusa prawdopodobnie wypadła na piątek. Ewangelia Marka mówi, że “dzień przygotowania” poprzedzał następujący po dniu ukrzyżowania (Mk.15:42). Użyty w Ewangelii Marka grecki termin paraskue prosabbaton, wśród Żydów helleńskich oznaczał piątek. [6]
Do dziś w języku greckim piątek nosi nazwę paraskeue, czyli “Dzień Przygotowania“. To, że dzień ukrzyżowania był świętem Paschy wynika też ze słów, jakie Piłat skierował do przywódców żydowskich:
“Ja w Nim żadnej winy nie znajduję. Lecz utarł się u was zwyczaj, aby wam wypuszczać na Paschę jednego; chcecie więc, abym wam wypuścił króla żydowskiego? Zawołali znowu wszyscy: Nie tego, ale Barabasza”
(J.18:39-40)
Chrystus zmarł na krzyżu 14 Nisan w święto Paschy, w godzinie wieczornej ofiary (około 15-tej po południu). Oficjalne uroczystości paschalne rozpoczęły się dopiero w piątkowy wieczór, gdyż baranka spożywano zwykle dopiero o zmierzchu, kiedy rozpoczynało się święto Przaśników. Na święto Przaśników, obchodzone 15 Nisan nałożył się tego roku , siódmy dzień tygodnia (Łk.22:1.7), dlatego Ewangelie nazwały dzień ukrzyżowania – piątek – dniem Przygotowania Paschalnego, a następujący po nim szczególnie uroczystym (J.19:31).
Godzina ukrzyżowania
Ewangelia Marka 15:25 oraz Ewangelia Jana 19:14
W związku z powyższą dyskusją nad dniem spożycia baranka wielkanocnego wspomnieć trzeba o pozornej niezgodności, co do godziny ukrzyżowania Jezusa. Otóż Ewangelia Marka twierdzi, że Jezus został ukrzyżowany o godzinie 3-ciej (Mk.15:25), zaś Ewangelia Jana, że o godzinie 6-tej (J.19:14).
Klucz do tej sprzeczności leży w tym, że Nowy Testament posługuje się tylko trzema godzinami dnia: 3-cią, 6-tą i 9-tą. Godziny dzienne liczono wówczas od brzasku do zmierzchu, toteż mniej lub więcej odpowiadały kolejno naszej 9-tej, 12-tej, 15-tej. [7]
Godziny dnia zaokrąglano do jednej z tych trzech godzin.
Zauważmy, że apostoł Jan posługuje się słowem “około“, aby podkreślić, ze godzinę podaje w przybliżeniu. Jeśli przybicie Jezusa do krzyża miało miejsce, jak się przypuszcza, w czasie specjalnej ofiary składanej w święta, nowie księżyca i y między godziną 10-tą a 11-tą, czyli między 3-cią a 6-tą według biblijnej rachuby czasu, wówczas obaj ewangeliści mówią prawdę. Każdy zaokrąglił czas do najbliższej godziny, jeden do trzeciej, czyli naszej 9:00, a drugi do szóstej, czyli do naszej 12-tej.
Piłat kazał połamać ukrzyżowanym golenie, aby umarli przed zmierzchem. Połamane nogi uniemożliwiały wiszącemu unoszenie się w górę dla nabrania oddechu. Kiedy żołnierze zbliżyli się do Jezusa, stwierdzili, że nie żyje. Jeden z nich dla pewności przebił Jego bok. Popłynęła z niego woda i krew, poświadczając, że to nie fizyczne cierpienie było przyczyną Jego zgonu… Potocznym językiem moglibyśmy powiedzieć, że Chrystusowi pękło serce pod wpływem ciężaru ludzkich grzechów, które dobrowolnie przyjął na siebie.
Wypisy pochodzą z “Biblii Warszawskiej” (1975)
——-
Przypisy:
[1]. Wyrazy sabat (szabat, szabas), šabbat i šabbaton pochodzą od hebrajskiego czasownika šbt – „skończyć, ustępować, zakończyć”, które z dopełnieniem przyjmuje znaczenia „coś zakończyć, od czegoś odpocząć, świętować”. Kauzatywnie šbt może oznaczać „pozwolić na zakończenie”. Rzeczownik šabbat jest rodzaju żeńskiego, oznaczał pierwotnie określony stały czas odpoczynku w związku z żydowskimi świętami obchodzonymi w ciągu roku (Pesach: Ks. kpł. 23,6; 11,15; Rosz ha-Szana: Kpł. 23,24; Jom Kippur: Kpł. 23,32; Sukkot: Kpł. 23,39). W Tanach šabbat w połączeniu z hajom – „dzień” – oznacza kolejny siódmy dzień tygodnia. Z upływem czasu przyjmuje ten dzień nazwę szabat. Jest to widoczne przy porównaniu Kpł 24,8 z 1 Krn 9,32. Rzeczownik sabat, šabbat, šabbaton oznacza zawsze regularny dzień odpoczynku, w którym praca jest surowo zabroniona. Słowo sabat występowało w tym samym znaczeniu, co szabas i szabat. Ten stan potwierdza Słownik warszawski [SW] (t. VI z 1915 r.), a także Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego. Należy przy tym dodać, że wszystkie te wyrazy: sabat, szabas, szabat, obok podstawowego znaczenia religijnego uzyskiwały też znaczenie wtórne, por. np. definicję w SW: „mniemana schadzka czarowników i czarownic na pewnych górach, w zwaliskach opactwa itp., gdzie z udziałem diabłów oddają się tańcom i szkaradnym uciechom”. W II połowie XX wieku ujawniła się tendencja do specjalizacji – szabat i szabas zachowują znaczenie pierwsze, tzn. są nazwą święta żydowskiego, a sabat przejął znaczenie drugie. Tę repartycję znaczeń poświadcza m.in. inny słownik języka polskiego PWN pod red. M. Bańki z 2000 roku oraz Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych pod red. A. Markowskiego i R. Pawelca z 2001 roku. Warto też dodać, że zarówno sabat, szabas, szabat, jak i swojsko wyglądająca sobota wywodzą się ze wspólnego źródła – hebrajskiego szabbāth, przyswajanego polszczyźnie za pośrednictwem różnych języków i w różnym czasie (Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski).
[2]. Np. 1Sm.30:12-13; 1Krl.15:1-2; 15:9.
[3]. 1Sm.30:12-13; 1Krl.15:1-2; 15:9.
[4]. Niektórzy bibliści sugerują, że w roku, w którym Jezus został ukrzyżowany istniała możliwość spożycia Paschy zarówno w czwartek wieczorem, jak w piątek wieczorem, na skutek nieco odmiennej kalkulacji faryzeuszy od tej, którą posługiwali się saduceusze. Literatura z Qumran potwierdza, że w ówczesnym Izraelu istniały spore różnice, co do czasu obchodzenia świąt.
[5]. Kwestią tą zajmowali się najwybitniejsi astronomowie, ale bez rezultatu, gdyż żydowski kalendarz był ruchomy i opierał się na regułach, których szczegółów dziś nie znamy.
[6]. Księga Judyty 8:6; 2 Księga Machabejska 8:26.
[7]. W czasie niewoli babilońskiej Żydzi zaadoptowali stosowany w Babilonii podział dnia na 12 godzin, ale godziny te nie zawsze liczyły 60 minut; zależało to od pory roku – zimą godziny były krótsze a latem dłuższe.
