Polskie przekłady Pisma Świętego

przez Redaktor Serwisu · 6 stycznia 2015

Najstarszym polskim wydaniem Starego i Nowego Testamentu była Biblia królowej Zofii, która powstała z inicjatywy czwartej żony Władysława Jagiełły. Opracował ją w latach 1453-61 Jędrzej z Jaszowic w oparciu o Wulgatę i czeskie tłumaczenia Pisma Świętego. Jedyna, w dodatku niekompletna kopia, jaka się zachowała, spoczywa w Bibliotece Węgierskiego Kolegium Reformowanego w Szaros Patak, stąd jej druga nazwa, a mianowicie Biblia Szaroszpatacka.

W sto lat później ukazał się kolejny polski przekład całego Pisma Świętego zwany Biblią Leopolity. Pod tym imieniem krył się krakowski profesor Jan Nicz, który nie podał pełnego nazwiska z obawy przed władzami kościelnymi, które w tych wiekach zakazywały wydawania Biblii w językach narodowych [1]. Jego przekład opierał się na łacińskiej Wulgacie i tłumaczeniach czeskich, a w niewielkim stopniu na greckim tekście Nowego Testamentu. Biblia Leopolity była niezbyt wiernym przekładem, a jej język uważano za przedawniony już w XVI wieku.

Pierwszym polskim przekładem z języków oryginalnych była Biblia Brzeska (zwana też Biblią Pińczowską), która ukazała się w 1563 roku [2]. Tłumaczenia podjął się sprzyjający Reformacji prymas Jan Łaski, a dokończył je zespół uczonych pod kierunkiem Grzegorza Orszaka. Sponsorem tego wydania był protestant Mikołaj Radziwiłł Czarny. Niestety Biblia Brzeska szybko stała się białym krukiem, bo jego syn, zwany Radziwiłłem Sierotką, nawrócony” przez jezuitów, wykupił wszystkie jej egzemplarze i spalił na rynku w Wilnie. Otrzymał za ten barbarzyński akt wiele pochwał ze strony duchownych, którzy chwalili jego… patriotycznego i katolickiego ducha.

Kolejnym całościowym przekładem Pisma na język polski była Biblia Jakuba Wujka. Ksiądz J. Wujek z Wągrowca (1540-97) był zdolnym teologiem i pisarzem. Znał grekę i łacinę, a także hebrajski. Krępowały go jednak wymagania soboru trydenckiego (1545-63), które pozwalały tłumaczyć Pismo Święte wyłącznie z łacińskiej Wulgaty, co oddalało tłumacza od języków oryginalnych. Jakub Wujek korzystał z nich jednak po cichu, co sygnalizował na marginesie i w komentarzu, na czym jego tłumaczenie bardzo zyskało. Niestety, ten wysiłek w dużej mierze poszedł na marne, bo jezuiccy cenzorzy kazali usunąć wszelkie odchylenia od tekstu Wulgaty. Wujek na te zmiany nie przystał, toteż jego przekład nie ukazał się drukiem. Dopiero po jego śmierci jeden z cenzorów, ks. Stanisław Grodzicki, wprowadził te zmiany i wydał Biblię Jakuba Wujka w 1599 roku. Mimo zbędnej cenzury, która zepsuła dzieło J. Wujka, jego ścisły przekład stanowił wielkie osiągnięcie i należy do najpiękniejszych zabytków literatury polskiej.

Następnym polskim tłumaczeniem całego Pisma Świętego z języków oryginalnych była Biblia Gdańska. Praca nad nią trwała od 1600 po 1626 rok. Ten do niedawna ulubiony przekład polskich protestantów ukazał się drukiem w Gdańsku w 1632 roku.

Jednym z ujemnych efektów zwycięstwa Kontrreformacji w Polsce była utrata zainteresowania wydawaniem Biblii w języku polskim, dlatego na nowe przekłady trzeba było czekać blisko cztery wieki! W międzyczasie rozbieżność między językiem mówionym a językiem wydanych na przełomie XVI/XVII wieku Biblii była ogromna. Polski tekst Pisma Świętego potrzebował modernizacji.

Po II wojnie światowej, z inicjatywy kilku profesorów Uniwersytetu Warszawskiego zrodziło się nowe polskie tłumaczenie. Wydawcą Nowego Przekładu (zwanego też Biblią Warszawską) było Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, działające w Polsce od 1814 roku. Całość ukazała się w 1975 roku i do dziś jest chyba najpopularniejszym polskim przekładem Pisma Świętego.

Pierwszy całościowy katolicki przekład od czasu Biblii Jakuba Wujka wydano z okazji tysiąclecia chrześcijaństwa w Polsce w 1966 roku. Biblia Tysiąclecia, napisana pięknym polskim językiem, odstąpiła od łacińskiej Wulgaty, opierając się na tekstach hebrajskich i greckich. To samo powiedzieć można o Biblii Poznańskiej, która w całości ukazała się w 1973 roku, choć jest mniej popularna ze względu na swój kilkutomowy format.

W 1997 roku ukazał się kolejny całościowy przekład Pisma Świętego zwany Biblią Warszawsko-Praską [3]. Jego autorem jest ks. prof. Kazimierz Romaniuk, wybitny biblista katolicki. Biblia ta została wydana przez wspomniane Towarzystwo Biblijne, choć z imprimatur Kościoła rzymsko-katolickiego.

W przygotowaniu jest międzywyznaniowa edycja Biblii, nad którą pracują teolodzy niemal wszystkich polskich wyznań chrześcijańskich. Ukaże się ona pod egidą wielce zasłużonego dla polskiej kultury biblijnej Towarzystwa Biblijnego.

***

Przypisy: